ମହାରାଷ୍ଟ୍ରର ନାସିକ ସହରର। ଏହା କୁମ୍ଭ ମେଳା ପାଇଁ ଖୁବ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ମାତ୍ର ଏହା ବ୍ୟତୀତ ଏହା ଅନ୍ୟ ଏକ କାରଣରୁ ମଧ୍ୟ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ଅଟେ। ନାସିକ ସହରର ଗୋଦାବରୀ ନଦୀ ତଟରେ ଏପରି ଏକ ଶିବ ମନ୍ଦିର ରହିଛି ଯେଉଁଠାରେ ତାଙ୍କର ପରମ ଭକ୍ତ ନନ୍ଦି ନାହାନ୍ତି। ଏହି ମନ୍ଦିର ହେଉଛି କପାଳେଶ୍ୱର ମହାଦେବ ମନ୍ଦିର। ଏହା ସଂସାରର ଏକ ମାତ୍ର ଏପରି ଶିବ ମନ୍ଦିର ଯେଉଁ ଠାରେ ତାଙ୍କର ପ୍ର୍ରିୟ ଭକ୍ତ ନନ୍ଦି ସ୍ଥାପିତ ହୋଇନାହାନ୍ତି। ଶିବଙ୍କ ନିକଟରେ ତାଙ୍କର ତ୍ରିଶୁଳ, ନାଗ ଏବଂ ତାଙ୍କର ବାହନ ନନ୍ଦି ବିନା ସେ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ଲାଗି ନଥାଆନ୍ତି।
ପୌରାଣିକ କଥା ଅନୁଯାୟୀ ଏହି ମନ୍ଦିରରେ ଏକଦା ଭଗବାନ ଶିବ ବାସ କରିଥିଲେ। ସେହି ସମୟରେ ବ୍ରହ୍ମାଙ୍କର ପଞ୍ଚମୁଖ ଥିଲା। ତାଙ୍କ ଚାରି ମୁଖ ବେଦ ଉଚ୍ଚାରଣ କରୁଥିଲେ। ମାତ୍ର ପଞ୍ଚମ ମୁଖଟି ନିନ୍ଦା କରୁଥିଲେ। ନିନ୍ଦା କରୁଥିବା ମୁଖ ଉପରେ ଭଗବାନ ଶିବ କ୍ରୋଧିତ ହୋଇ ସେହି ମୁଖକୁ ବ୍ରହ୍ମାଙ୍କ ଶରୀର ଠାରୁ ଅଲଗା କରିଦେଇଥିଲେ। ଏହି କାରଣରୁ ଭଗବାନ ଶିବଙ୍କୁ ବ୍ରହ୍ମ ହତ୍ୟାର ପାପ ଲାଗିଥିଲା। ସେହି ପାପରୁ ମୁକ୍ତି ପାଇବା ପାଇଁ ପ୍ରଭୁ ଶିବ ବ୍ରହ୍ମାଣ୍ଡ ସାରା ବିଚରଣ କଲେ ମଧ୍ୟ କୌଣସି ଉପାୟ ମିଳିନଥିଲା। ଏପରି ଥରେ ପ୍ରଭୁ ମହାଦେବ ସୋମେଶ୍ୱର ଠାରେ ବସିଥିଲେ, ଏକ ବାଛୁରୀ ଦ୍ୱାରା ତାଙ୍କୁ ଏହି ପାପରୁ ମୁକ୍ତି ପାଇବାର ଉପାୟ ମିଳିଥିଲା। ସେହି ବାଛୁରୀ ନନ୍ଦି ଥିଲେ। ନନ୍ଦି ପ୍ରଭୁ ଶିବଙ୍କ ସହ ଗୋଦାବରୀର ରାମକୁଣ୍ଡ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଯାଇଥିଲେ। ସେହି କୁଣ୍ଡରେ ସ୍ନାନ କରିବାକୁ ମଧ୍ୟ କହିଥିଲେ। ସ୍ନାନ କରିବା ପରେ ପ୍ରଭୁ ମହାଦେବ ବ୍ରହ୍ମହତ୍ୟା ପାପରୁ ମୁକ୍ତି ପାଇଥିଲେ। ଏହି କାରଣରୁ ସେ ନନ୍ଦିଙ୍କୁ ନିଜର ଗୁରୁ ବୋଲି ମାନିଥିଲେ ଏବଂ ସ୍ୱୟଂ ଶିବ ଲିଙ୍ଗ ରୂପରେ ସ୍ଥାପିତ ହୋଇଥିଲେ। ଯେହେତୁ ସେ ଏଠାରେ ନନ୍ଦିଙ୍କୁ ନିଜର ଗୁରୁ ବୋଲି ମାନିଥିଲେ, ସେ ତାଙ୍କୁ ନିଜ ସମ୍ମୁଖରେ ବସିବାକୁ ମନାକରିଥିଲେ। ଏହି କାରଣରୁ ଏହି ମନ୍ଦିରରେ ପ୍ରଭୁ ଶିବଙ୍କ ସମ୍ମୁଖରେ ନନ୍ଦି ନାହାନ୍ତି ଓ ନନ୍ଦିଙ୍କ ବିନା ଏଠାରେ ପ୍ରଭୁ ମହେଶ୍ୱର ବିରାଜିତ।
