ଅଧର ପଣା: ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥ ସଂସ୍କୃତିର ଏକ ପବିତ୍ର ପରମ୍ପରା

ଭୁବନେଶ୍ଵର:  ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ରଥଯାତ୍ରା ଉପଲକ୍ଷେ ଆୟୋଜିତ ହେଉଥିବା ଅନେକ ପାରମ୍ପରିକ ରୀତିରେ ଗୁରୁତ୍ବପୂର୍ଣ୍ଣ ଏବଂ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଭକ୍ତିଭାବପୂର୍ଣ୍ଣ ଏକ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ହେଉଛି ‘ଅଧର ପଣା’। ଏହି ପବିତ୍ର ପାନୀୟ ଅର୍ପଣ ରୀତି, ସୁନାବେଶ ପରେ ଏବଂ ନୀଳାଦ୍ରି ବିଜେ ପୂର୍ବରୁ, ଆଷାଢ଼ ଶୁକ୍ଳ ଦ୍ବାଦଶୀ ଦିନ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ସିଂହଦ୍ବାର ସାମ୍ନାରେ ରଥ ଉପରେ ବସିଥିବା ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥ, ବଳଭଦ୍ର, ସୁଭଦ୍ରା ଓ ସୁଦର୍ଶନଙ୍କ ନିକଟରେ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୁଏ, ଯେଉଁଠି ଦେବତାଙ୍କୁ ଏକ ପବିତ୍ର ମିଠା ପାନୀୟ ନୈବେଦ୍ୟ ରୂପେ ଅର୍ପଣ କରାଯାଏ।
‘ଅଧର’ ଅର୍ଥ ହେଉଛି ଓଠ ଏବଂ ‘ପଣା’ ଅର୍ଥ ମିଠା ପାନୀୟ। ତେଣୁ ଅଧର ପଣା ରୀତିର ଅର୍ଥ ହେଉଛି- ଦେବତାଙ୍କ ଓଠ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ପହଞ୍ଚେଇ ଦିଆଯାଉଥିବା ଏକ ଶୁଦ୍ଧ ଓ ସୁଗନ୍ଧିତ ମିଠା ପାନୀୟ ନୈବେଦ୍ୟ, ଯାହା ବୃହତ୍‌ ନଳାକାର ମାଟିପାତ୍ରରେ ଭରି ଦିଆଯାଏ।
ଏହି ମିଠା ପାନୀୟ କ୍ଷୀର, କ୍ରିମ୍‌ ପନିର, ଚିନି, କଦଳୀ, କର୍ପୂର, କଳା ଗୋଲମରିଚ, ଜାଇଫଳ ଓ ପାଣିର ମିଶ୍ରଣରେ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୁଏ। ପ୍ରତ୍ୟେକ ଦେବତାଙ୍କୁ ତିନିଟି ମାଟିପାତ୍ରରେ ଏହି ପାନୀୟ ଅର୍ପଣ କରାଯାଏ। ଏହି ନୈବେଦ୍ୟ ସଜାଇବା କାମ କରନ୍ତି ମହାସୁଆର ସେବକମାନେ, ଯେଉଁମାନେ ଏହି ପରମ୍ପରାକୁ ଶ୍ରଦ୍ଧା ଓ ଭକ୍ତି ସହିତ ପାଳନ କରନ୍ତି।
ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୋଇଥିବା ପାତ୍ରଗୁଡ଼ିକୁ ଅର୍ପଣ ପରେ ପୁନର୍ବ୍ୟବହାର ନହେଉ ବୋଲି, ମ​‌େ​‌ନ୍ତ୍ରାଚ୍ଚାରଣ ସହିତ ଭାଙ୍ଗି ଦିଆଯାଏ ଏବଂ ଏହି ପାନୀୟ ରଥ ଉପରେ ଢାଳି ଦିଆଯାଏ। ଏହି ନୈବେଦ୍ୟ କେବଳ ଦେବତା ଓ ସେମାନଙ୍କ ଦିବ୍ୟ ସହଯାତ୍ରୀମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଅର୍ପିତ ବୋଲି ପ୍ରମାଣିତ କରେ। କିମ୍ବଦନ୍ତୀ ଅନୁସାରେ, ଏହି ଦିନ ଅନେକ ଦୁଷ୍ଟ ଆତ୍ମାମାନେ ମଧ୍ୟ ମୋକ୍ଷ ପାଇବା ଆଶାରେ ଏହି ପବିତ୍ର ପାନୀୟର ଅନୁଗ୍ରହ ଆଶା କରନ୍ତି। ତେଣୁ ପାତ୍ର ଭାଙ୍ଗି ଦିଆଯାଏ, ଯାହା ଅଶୁଦ୍ଧ ଶକ୍ତିର ବିନାଶର ପ୍ରତୀକ ବୋଲି ମାନ୍ୟତା ରହିଛି। ଅଧରପଣା କେବଳ ଏକ ରୀତି ନୁହେଁ- ଏହା ହେଉଛି ଭକ୍ତି, ଶୁଦ୍ଧତା, ନୈତିକତା ଓ ଦିବ୍ୟଶକ୍ତି ସହିତ ଜଡ଼ିତ ଏକ ଗଭୀର ଧାର୍ମିକ ଅନୁଷ୍ଠାନ। ଏହି ରୀତି ଦର୍ଶାଏ ଯେ ଏହା ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥ ସଂସ୍କୃତିର ଗଭୀର ମୂଳ ଏବଂ ମାନବତାର ଅଭିନ୍ନ ଅଂଶ ଅଟେ।