ଘଟଣା, ଦୁର୍ଘଟଣା, ଅନୁସନ୍ଧାନ, ଅନୁମାନ ଆଦି ଅନେକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ମାନସିକ ଦୌର୍ବଲ୍ୟକୁ ପ୍ରମାଣିତ କରିଥାଏ ଯେଉଁଥିରେ ପ୍ରଶ୍ନ ହୋଇଥାଏ ଅନୁମାନର ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ଓ ତାହାର ବାସ୍ତବ ରୂପରେଖ । ସମାଜରେ ବ୍ୟକ୍ତିକୁ କୌଣସି ଘଟଣାର ସିଦ୍ଧାନ୍ତରେ ଉପନୀତ ପାଇଁ ଆବଶ୍ୟକ ହୋଇଥାଏ ଉପଯୁକ୍ତ ସାମଗ୍ରିକ ପ୍ରମାଣ ତାହା ପୁଣି ଯୁକ୍ତିଯୁକ୍ତ ଓ ସତ୍ୟ ଉପରେ ଆଧାରିତ ହେବା ଆବଶ୍ୟକ । ମାତ୍ର ଅନୁମାନକୁ ଆଧାର କରି ସିଦ୍ଧାନ୍ତରେ ଉପନୀତ ହୋଇ ବିଚାର କରିବା ହେଉଛି ନିର୍ବୋଧତାର ପରିଚୟ ଯାହାର ଫଳସ୍ୱରୂପ ବ୍ୟକ୍ତି ବା ଗୋଷ୍ଠୀକୁ ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ଅନେକ ଦୁର୍ଦଶା ଭୋଗ କରିବାକୁ ପଡ଼ିଥାଏ । ପ୍ରମାଣ କିମ୍ବା ସାମାନ୍ୟ ପ୍ରମାଣ ଉପରେ କିଛି ସନ୍ଦେହ କରିବାର କାର୍ଯ୍ୟ କିମ୍ବା ଉଦାହରଣ ହେଉଛି ଅନୁମାନ । ଅନୁମାନ ହେଉଛି ମାନସିକ ଅସ୍ଥିରତା ଓ ଅନିଶ୍ଚିତତାର ସନ୍ଦେହ, ଯାହା ସିଦ୍ଧାନ୍ତରେ ଉପନୀତ ହେବାପାଇଁ ଯଥେଷ୍ଟ ହୋଇ ନଥାଏ । ଯେତେବେଳେ କିଛି ସନ୍ଦେହ ହୋଇଥାଏ ଯେ କିଛି ଆନୁମାନିକ ତଥ୍ୟ ବିଦ୍ୟମାନ ଅଛି କି ନାହିଁ, ସେତେବେଳେ ତାହା ନିଷ୍କ୍ରିୟ କଳ୍ପନାଠାରୁ ଅଧିକ ବଳବତ୍ତର ହୋଇଥାଏ, ଯାହାର ଆଧାରରେ ପ୍ରକୃତ ଭୟ କିମ୍ବା ଅବିଶ୍ୱାସର ଏକ ସକାରାତ୍ମକ ଅନୁଭବ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ । ମାତ୍ର ତାହା ପର୍ଯ୍ୟାପ୍ତ ପ୍ରମାଣର ସହବନ୍ଧନ ପାଇଁ ଉନ୍ମୁକ୍ତ ହୋଇନଥାଏ । ଯେକୌଣସି ଆଧୁନିକ ବୈଜ୍ଞାନିକ ପ୍ରୟାସ ସହିତ ଅନୁମାନ ଘନିଷ୍ଠ ଭାବରେ ସମନ୍ୱିତ ହୋଇଥାଏ କେବଳ ସନ୍ଦେହର ପରିସୀମାକୁ ପରିବେଷ୍ଟିତ କରି । ଅନୁମାନ ନିରୀକ୍ଷଣର ସର୍ବାଧିକ ତର୍କକୁ ସମର୍ଥନ କରେ ଓ ଯେତେବେଳେ ଅନୁମାନକୁ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରାଯାଇଥାଏ ସେତେେବଳେ ଯେଉଁ ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ନିଆଯାଇଥାଏ ତାହା କେବଳ ଅନୁମାନର ଭିତ୍ତିଭୂମିକୁ ଆଧାର କରି ହୋଇଥାଏ, ଯାହା ପର୍ଯ୍ୟାପ୍ତ ହୋଇନଥାଏ । ଅନେକ ସମୟରେ ଅନୁମାନକୁ ସନ୍ଦେହ ବା ପ୍ରତିରୋଧ କରି ଯେତେବେଳେ ବ୍ୟକ୍ତି ବା ଗୋଷ୍ଠୀ ଉପଯୁକ୍ତ ତଦନ୍ତ ବା ନିରୀକ୍ଷଣ କରିଥାନ୍ତି, ସେତେବେଳେ ସତ୍ୟାସତ୍ୟର ଉଦ୍ଘାଟନ ହୋଇଥାଏ ଓ ସେତେବେଳେ ଅନୁମାନ ହୋଇଥାଏ ଭୁଲର ନିଷ୍ପତ୍ତି ବା ସିଦ୍ଧାନ୍ତ । ନିରୀକ୍ଷଣର ଏହି ଅଭ୍ୟାସ ଓ ପ୍ରତୀକ୍ଷାର ମୂଳ ତର୍କ ସନ୍ଦେହକୁ ଆଇନଗତ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ଷମ ବୁଦ୍ଧିରେ ପରିଣତ କରିଥାଏ ଯାହାର ସୁଫଳ ବ୍ୟକ୍ତି ପାଇଥାଏ ଯାହା ଥାଏ ଉପଯୁକ୍ତ ନ୍ୟାୟ । ଅନୁମାନକୁ ସହବନ୍ଧନ କରି ଅନୁସନ୍ଧାନରୁ କ୍ଷାନ୍ତ ହୋଇ ମଣିଷ ଯେତେବଳେ ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ନେଇଥାଏ, ସେତେବେଳେ ମଣିଷ ନିଜର ଅନୁଧ୍ୟାନ, ଅନୁସରଣ, ଅନୁକରଣ, ଅନୁସନ୍ଧିତ୍ସୁର ପ୍ରବଳତାକୁ ଅବକ୍ଷୟ କରି ଅତି ସହଜରେ ନିଷ୍ପତ୍ତି ଆଶାର ପ୍ରତିଫଳନ କରିଥାଏ ଯାହା ଥାଏ ନୀତିହୀନ ସିଦ୍ଧାନ୍ତ । ମଣିଷର ଅନୁମାନ ଓ ଆନୁମାନିକ ନିର୍ଦିଷ୍ଟ ନକାରାତ୍ମକ ନୃତାତ୍ତ୍ୱିକ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣ ଯେଉଁଠାରେ ସମସ୍ତେ ସର୍ବଦା ଜଣେ ସମ୍ଭାବ୍ୟ ସନ୍ଦିଗ୍ଧ, ଚିହ୍ନଟ ଓ ଯାଞ୍ଚର ସ୍ୱୟଂଚାଳିତ ପଦ୍ଧତି ଉପରେ ନିର୍ଭରଶୀଳ, ସେଠାରେ ବ୍ୟବହାର ହେଉଥିବା ବୈଜ୍ଞାନିକ ପଦ୍ଧତି ଦ୍ୱାରା ନିଶ୍ଚିତ ଭାବରେ ଅନୁମାନର ସତ୍ୟାସତ୍ୟ ଦୃଢ ଭାବରେ ନିରୂପଣ ଆଶାକରାଯାଏ ।
ସନ୍ଦେହର କୌଣସି ସୀମା ନଥାଏ ଓ ସନ୍ଦେହକୁ ଦୃଷ୍ଟିରେ ରଖି ଅନୁମାନର ସିଦ୍ଧାନ୍ତରେ ଉପନୀତ ହୋଇଗଲେ ଅନେକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅନେକ ଅକ୍ଷମଣୀୟ ଭୁଲ ହୋଇଥାଏ, ଯାହା ମଣିଷ ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ପରିମାର୍ଜିତ ହୋଇନଥାଏ । ଭବିଷ୍ୟତ, ଅତୀତ ଓ ବର୍ତ୍ତମାନଠାରୁ ଅପ୍ରତ୍ୟାଶିତ ଉପାୟରେ ଭିନ୍ନ ହୋଇପାରେ ବୋଲି ସମ୍ଭାବନାକୁ ଧ୍ୟାନ ଦେବାରେ ସନ୍ଦେହର କାରଣଗୁଡ଼ିକର ନିର୍ଦିଷ୍ଟ ସମ୍ଭାବନା ଉପରେ ସନ୍ଦେହ ସୃଷ୍ଟି କରେ । ଆମେ ହୁଏତ ନିର୍ଦିଷ୍ଟ ସମୟରେ ଭୁଲ୍ କରିଥାଇପାରୁ, କିନ୍ତୁ ପ୍ରକୃତରେ କ’ଣ ତାହା ବିବେକର ଅନୁମତିରେ ହୋଇଥାଏ ? ବ୍ୟକ୍ତିବିଶେଷ ହୁଏତ କୌଣସି ଭୁଲ କରିଥାନ୍ତି କିମ୍ବା ଭବିଷ୍ୟତରେ ସେ କରିପାରନ୍ତି, ମାତ୍ର ତାହାର ଅର୍ଥ ନୁହେଁ ତାହା ସ୍ବୀକାର୍ଯ୍ୟ । ସାଧାରଣ ସନ୍ଦେହ ହୁଏତ ସାମାଜିକ ଜୀବନର ଚରମ ବିନାଶକାରୀ ହୋଇପାରେ, କାରଣ ଏହା ବିଶ୍ୱାସଘାତକତାକୁ ବୃଦ୍ଧି କରିଥାଏ ଓ ପାରସ୍ପରିକ ଅବିଶ୍ୱାସ ତଥା ଅବନତି ଘଟାଇଥାଏ । ଅନୁମାନକୁ ଆଧାର କରି ପୃଥିବୀରେ ଅନେକ କିଛି କ୍ଷତି ହୋଇଯାଇଛି । କୌଣସି ହତ୍ୟା ଷଡ଼ଯନ୍ତ୍ର ଆଦିରେ ଅନୁମାନକରି କାରାଗାରର ଅନ୍ଧକାରରେ ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ଜୀବନର ମୂଲ୍ୟବାନ ସମୟ ଅତିବାହିତ କରିବାକୁ ପଡୁଅଛି । ଆତଙ୍କବାଦୀ, ସନ୍ତ୍ରାସବାଦୀ, ଉଗ୍ରବାଦୀ, ନକ୍ସଲବାଦୀ ଆଦି ଅନୁମାନ କରି ଅନେକ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କୁ ହତ୍ୟା କରାଯାଉଛି । ଅନୁମାନକୁ ଆଧାର କରି ପାରିବାରିକ ହିଂସା, ସ୍ବାମୀ-ସ୍ତ୍ରୀ କଳହ, ଭାତୃ ବିବାଦ, ଧାର୍ମିକ ଅସହିଷ୍ଣୁତା, ସାମାଜିକ ବିଭେଦ ଇତ୍ୟାଦି ସୃଷ୍ଟି ହେଉଛି । ସଭ୍ୟତାର ଉତ୍କର୍ଷରେ ମଣିଷ ଉପବେଶନ କରି ମଧ୍ୟ ଅନେକେ ଚୋର, ଡକାୟତ, ଡାହାଣୀ, ପିଲାଚୋର, ଭୂତ ପ୍ରେତ ଆଦି ବ୍ୟକ୍ତି ମଧ୍ୟରେ ଅନୁମାନ କରି ନିର୍ମମ ଭାବରେ ହତ୍ୟା ବା ମରଣାନ୍ତକ ଆକ୍ରମଣ କରିଥାନ୍ତି। ମାତ୍ର ଉପରୋକ୍ତ ଅନୁମାନ ଯେତେେବଳେ ବିଧି ବ୍ୟବସ୍ଥା ଦ୍ବାରା ପ୍ରମାଣିତ ଓ ତର୍ଜମା ଦ୍ବାରା ଶୃଙ୍ଖଳିତ ହୋଇଥାଏ, ସେତେବେଳେ ପ୍ରକୃତ ଦୁର୍ବଳତା ପରିପ୍ରକାଶ ହୋଇଥାଏ ଓ ଦଣ୍ଡ ପ୍ରଦାନ କରିଥିବା ବ୍ୟକ୍ତି ବା ଗୋଷ୍ଠୀ ସ୍ପର୍ଦ୍ଧିତ ଆଭିଜାତ୍ୟରେ ନିମଜ୍ଜିତ ଥିବା ଅହଂକାରରେ ନିଜର ଗାଣିତିକ ସଂଜ୍ଞାକୁ ହରାଇ ବସିଥାଏ । ଅନ୍ୟପକ୍ଷରେ ଯିଏ ଅନୁମାନର ଶିକାର ହୋଇ ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ଯେତେେବଳେ ପ୍ରାମାଣିକ ତଥ୍ୟରେ ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ହୋଇଥାଏ, ସେତେବେଳେ ସବୁକିଛି ଉକ୍ତ ବ୍ୟକ୍ତିର ତଥା ପରିବାରର ଅଜାଡି ଯାଇଥାଏ । ଅନେକ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅହମିକା, କ୍ରୋଧ, ଆଭିଜାତ୍ୟ ଆଦିର ଭାରସାମ୍ୟରେ ଉପବେଶନ କରି ବ୍ୟକ୍ତି, ରାଷ୍ଟ୍ରର ବିଶିଷ୍ଟ ବ୍ୟକ୍ତି ବା ରାଷ୍ଟ୍ରମୁଖ୍ୟମାନଙ୍କୁ ହତ୍ୟା ଆଦି କରିଥାନ୍ତି କେବଳ ଅନୁମାନକୁ ପାଥେୟ କରି । ମାତ୍ର ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ଯେତେବେଳେ ସନ୍ଦେହର ଆରୋପ ଭୁଲ ପ୍ରମାଣିତ ହୋଇଥାଏ, ସେତେେବଳେ କେବଳ ଅନୁଶୋଚନାର ବହ୍ନିରେ ଅନୁମାନକୁ ବ୍ୟବହାର କରିଥିବା ବ୍ୟକ୍ତି ଜର୍ଜରିତ ହୋଇଥାଏ । ରାମାୟଣରେ ସୀତାଦେବୀଙ୍କର ସ୍ବର୍ଣ୍ଣ ମୃଗ ଅନୁମାନ ଓ ରାମଚନ୍ଦ୍ରଙ୍କର ସିଦ୍ଧାନ୍ତ, ମହାଭାରତରେ ଦୁେର୍ଯ୍ୟାଧନର ଅନୁମାନ ଓ ଧୃତରାଷ୍ଟ୍ରଙ୍କର ସିଦ୍ଧାନ୍ତ, ଦଶରଥଙ୍କର ମଣିଷକୁ ମୃଗ ଅନୁମାନ ଓ ଶିକାରର ସିଦ୍ଧାନ୍ତ, ଜାରା ଶବରର ଅନୁମାନରେ କୃଷ୍ଣଙ୍କ ନିଧନ ଇତ୍ୟାଦି କେବଳ ଅନୁମାନ ଉପରେ ସିଦ୍ଧାନ୍ତର ପ୍ରତିଫଳନ ।
ଭାରତୀୟ ଦର୍ଶନରେ ଜ୍ଞାନର ପାଞ୍ଚଟି ଉପାୟକୁ ତର୍କ ଦ୍ବାରା ସିଦ୍ଧ କରାଯାଇଥାଏ ତାହା ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ, ଅନୁମାନ, ଉପମାନ, ପ୍ରମାଣ, ଅନୁପାଳବିଧି ଓ ଶବ୍ଦ ପ୍ରମାଣ ବା ନ୍ୟାୟ ବିଧି । ଅନୁମାନ ଯୁକ୍ତିଯୁକ୍ତ ସିଦ୍ଧାନ୍ତରୁ ଠିକ୍ ଜ୍ଞାନ ଆହରଣ କରିଥାଏ । ଉପମାନ (ତୁଳନା) – ସମାନତା ପାଳନ କରି ଶିଖିବା । ଅନୁମାନ ହେଉଛି ଏକ ପ୍ରକାର ଜ୍ଞାନ, ଯାହା ପୂର୍ବ ଜ୍ଞାନ ଉପରେ ଆଧାରିତ । ଅନୁମାନ ହେଉଛି ଏକ ସଂସ୍କୃତ ଶବ୍ଦ ଯାହାର ଅର୍ଥ ହେଉଛି ‘ଅନୁସନ୍ଧାନ’ କିମ୍ବା ‘ଅନୁସରଣ କରୁଥିବା ଜ୍ଞାନ ।’ ଭାରତୀୟ ଦର୍ଶନରେ ଏହା ପ୍ରମାଣ ବା ଠିକ୍ ଜ୍ଞାନର ଉତ୍ସ । ଏକ ନୂତନ ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ଏବଂ ସତ୍ୟରେ ପହଞ୍ଚିବା ପାଇଁ ଅନୁମାନ, ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ, ପୂର୍ବ ସତ୍ୟ ଓ କାରଣ ବ୍ୟବହାର କରିବା ଉଚିତ । ମାତ୍ର ନିର୍ଣ୍ଣୟ ଅନୁମାନକୁ ଆପେକ୍ଷିକ କରି ସିଦ୍ଧାନ୍ତରେ ଉପନୀତ ହେବା ଉଚିତ ନୁହେଁ । ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ପାଇଁ ଜରୁରୀ ହୋଇଥାଏ ଉପଯୁକ୍ତ ବିଧିବଦ୍ଧ ବୈଜ୍ଞାନିକ ପ୍ରମାଣ, ବୌଦ୍ଧିକ, ଦାର୍ଶନିକ ତଥା ଧାର୍ମିକ ପ୍ରାମାଣିକ ତଥ୍ୟ । ଉକ୍ତ ତଥ୍ୟକୁ ତର୍ଜମା କରି ସିଦ୍ଧାନ୍ତରେ ଉପନୀତ ହେଲେ ହୁଏତ ଅନୁମାନ ଏକ ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ନହୋଇ ସହଯୋଗର ସହଚର ହୋଇପାରନ୍ତା । ଅନୁମାନ, କାରଣ (ହେତୁ), ଉଦାହରଣ, ପୁନଃନିଶ୍ଚିତକରଣ (ଉପନ୍ୟାୟ) ଓ ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ଏକ ଏକ ସତ୍ୟର ସନ୍ଧାନରେ ବ୍ରତୀ ହୋଇ ସିଦ୍ଧାନ୍ତକୁ ପ୍ରାମାଣିକ ସାମର୍ଥ୍ୟ ଦେବାପାଇଁ ତତ୍ପର ହୋଇଥାନ୍ତି । ଯଦି ସକାରାତ୍ମକ ଉଦାହରଣ ଏବଂ ପ୍ରତିକୂଳ ପ୍ରମାଣର ଅନୁପସ୍ଥିତି ଥାଏ, ତେବେ ଅନୁମାନ କେତେକାଂଶରେ ସର୍ତ୍ତମୂଳକ ସତ୍ୟକୁ ସିଦ୍ଧାନ୍ତ କରିଥାଏ, ମାତ୍ର ସମସ୍ତ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅନୁମାନକୁ ଆଧାର କରି ଅନୁସନ୍ଧାନକୁ ପୂର୍ଣ୍ଣଚ୍ଛେଦ କରିବା ଓ ଅନୁଶୀଳନ ତଥା ଅନୁପାଳନକୁ ଅବଜ୍ଞା କରିବା ଉଚିତ ହୋଇ ନଥାଏ । ଏଥିରେ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଏ ଅବିଶ୍ବାସ ଓ ଅନ୍ୟାୟର ପାରସ୍ପରିକ ଦ୍ବନ୍ଦ୍ବ । ତେଣୁ ବିବେକ ଓ ବୁଦ୍ଧିର ପରିପକ୍ବତାକୁ ବିଶ୍ଳେଷଣ କରି ଅନୁସନ୍ଧାନ ଓ ଅନୁସନ୍ଧିତ୍ସୁ ମେନାବୃତ୍ତିରେ ନିଜକୁ ନିମଜ୍ଜିତ କରି ଯଦି ଘଟଣାର ଅନୁମାନକୁ ଏକ ଉତ୍ସ ଭାବେ ବ୍ୟବହାର କରି ସିଦ୍ଧାନ୍ତର ରୂପରେଖ ଯୁକ୍ତିଯୁକ୍ତ ପ୍ରାମାଣିକ ତଥ୍ୟ ଉପରେ ଆଧାରିତ ହୁଅନ୍ତା, ତେବେ ସିଦ୍ଧାନ୍ତରେ ବିଶ୍ବାସ ବିରାଜମାନ ନିଶ୍ଚିତ ଭାବରେ ହୋଇପାରନ୍ତା । ଅତଏବ ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ଅନୁମାନକୁ ଅନୁସନ୍ଧାନର ଉତ୍ସ ଭାବରେ ଅନୁଧାବନ କରୁ, ମାତ୍ର ଅନୁମାନ ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ନହେଉ ।
Comments are closed.